Ervaringsdeskundigheid is onmisbaar in herstelondersteunende zorg

Marjo Boer: “Herstellen is een uniek proces waar je niet alleen voor hoeft te staan”

“Veel studenten met psychische problemen willen zelf aangeven wat ze belangrijk vinden bij de begeleiding tijdens hun studie”, vertelt Marjo Boer. Ze is LVSC-geregistreerd (leer)supervisor en docent supervisiekunde en ervaringsdeskundigheid. “Herstellen is een uniek proces waar je niet alleen voor hoeft te staan. Het is immers meer dan alleen herstellen van de psychische problematiek. Het gaat ook over herstellen van de gevolgen van de psychische problemen en je opnieuw oriënteren op wat je wilt en wat mogelijk is. Herstelondersteunende zorg zet daar op in. Herstellen van psychische problemen en ingrijpende levenservaringen is een proces van hernemen, herdefiniëren, je veerkracht en inspiratie weer kunnen ervaren, mogelijkheden herontdekken. Herstelondersteunende zorg is daarmee vooral gebaseerd op ervaringsdeskundigheid.”

Over Marjo Boer

Marjo Boer is LVSC-geregistreerd supervisor, leersupervisor en docent supervisiekunde.
Ze werkt als begeleidingskundige en docent bij Zadkine bij de opleiding BGE (begeleiders GGz met ervaringsdeskundigheid). Zij ontwikkelt onderwijs voor de BGE en doet praktijkonderzoek op het gebied van onderwijsontwikkeling en professionalisering. Ze is daarnaast als docent betrokken bij de PAO leergangen Ervaringsdeskundigheid Veerkracht LEV en Supervisiekunde.

“Medisch herstel is vooral gericht op symptoomreductie. Persoonlijk herstel gaat meer over jezelf en je omgeving onderzoeken, je perspectievenbijstellen en herijken. Van de herstelbeweging leren we dat ook mensen met een ernstige, schijnbaar uitzichtloze, psychisch problematiek nieuw perspectieven kunnen ontwikkelen. Een perspectief waarin je met beperkingen, tóch een zinvol bestaan kan ervaren. Zorg overnemen kan als gevolg hebben dat mensen ophouden met eigen initiatieven te nemen. Herstelondersteunende zorg is juist gericht op zelfregie en ondersteunt de twee basisbehoeften van de mens: autonomie en verbinding met de ander. Cliënten krijgen ondersteuning bij het weer vat krijgen op hun leven en hun problemen, door nieuwe mogelijkheden en krachten aan te boren. Dat betekent dat, in tegenstelling tot zorg waarbij de diagnose en het behandelplan voor rekening komen van de experts alleen, er bij herstelondersteunende zorg veel meer wordt geluisterd naar de cliënt.”

Visie op gezondheid

De definitie van gezondheid van arts en onderzoeker Machteld Huber geeft volgens Marjo heel mooi weer hoe herstelondersteunende zorg kijkt naar mensen: ‘Gezondheid is het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, fysieke en emotionele uitdagingen van het leven.’ Marjo: ”Een reactie op een ingrijpende levenservaring die herkend wordt als een bepaald psychisch of psychiatrisch ongemak, kan een hele normale gezonde reactie zijn. Sommige situaties zijn zo ziekmakend dat mensen het soms niet meer uithouden om ‘gewoon’ te blijven functioneren.”

Een herstelversterkende werkomgeving

Iemand die een cocaïneverslaving heeft overwonnen, wil waarschijnlijk niet terug de horeca in omdat dit de omgeving is waar hij zijn cocaïneverslaving opliep. Met zijn mensenkennis en goede contactuele eigenschappen zijn er genoeg andere banen waar hij goed kan functioneren zonder weer in aanraking te komen met cocaïne. Bijvoorbeeld als kok in een zorginstelling kan hij cliënten coachen bij werkzaamheden in de keuken. Een baan in een andere omgeving kan bovendien betekenisvol zijn en een herstel bevorderend effect hebben.

Ruimte om te zoeken naar de beste weg

“Als een cliënt de behoefte heeft dieper in te gaan op zijn psychoses, werd dat voorheen vaak als risicovol gezien en afgeraden. Bij herstelondersteunende zorg is het juist van belang om die wens serieus te nemen. Inzicht in het hoe en waarom van psychische klachten kan juist bijdragen aan acceptatie, aan het zichzelf herdefiniëren, wat het herstel positief kan beïnvloeden. Bovendien identificeren mensen zich niet met hun symptomen, zoals traditionele zorg dat wel doet. Mensen willen hun krachten en talenten aanboren en ertoe doen, zich verder ontwikkelen. Iedereen heeft de behoefte om wat hij zelf kan, ook daadwerkelijk zelf te doen. Soms sluit een diagnose-behandelcombinatie niet aan. Bij herstelondersteunende zorg is het dan van belang om het met een cliënt hierover te hebben, en te kijken wat er wél mogelijk is. Herstelondersteunende zorg is een hoopvol proces waarbij iemand de ruimte krijgt te onderzoeken wat de beste weg is naar herstel. Herstellen is misschien niet eenvoudig, maar als de omgeving hoopvol is over het herstel, draagt dat zeker bij. In situaties waarbij zelfregie door de complexiteit van de situatie moeilijk ligt, wordt herstel zo veel mogelijk gefaciliteerd door te blijven terugkoppelen met de cliënt.

Een veilig activiteitencentrum of een opleiding?

Een jongen met ernstige psychische problematiek wilde een grafische opleiding gaan doen op een school. Men vroeg zich af of dit wel verstandig was. ‘Kan hij niet beter zijn creatieve ei kwijt in de veilige omgeving van een activiteitencentrum?’ De jongen zette toch door en werd daarin herstelondersteunend begeleid. Hij heeft nu zijn diploma en kan zijn eigen bedrijf voor grafische vormgeving starten en zijn eigen geld verdienen.

De meerwaarde van ervaring

Goede herstelondersteunende zorg komt niet zonder ervaringsdeskundigheid en ervaringskennis, stelt Marjo. “Die twee versterken elkaar enorm. Ik leer veel van de ervaringskennis van BGE-studenten. En andersom blijken supervisie en theorie bij studenten bij te dragen aan verder herstel. Werken met ervaringsdeskundigheid biedt een hele rijke samenwerking die ook in instellingen steeds meer wordt toegepast. Ervaringsdeskundige begeleiders zijn hele goede kwartiermakers. Ze beschikken over een bron van levende kennis; die extra dimensie om het van binnenuit te kunnen voelen wat een cliënt doormaakt. Dit is voor het inrichten van een klimaat waarin mensen een herstelproces kunnen doormaken, essentieel. Het gaat soms om kleine subtiele signalen die niet in woorden zijn te vatten. Bovendien kan een ervaringsdeskundige begeleider een hoopvol rolmodel zijn. Vaak begrijpt hij van binnenuit waar de cliënt last van heeft, wat hem in onbalans brengt. Maar daar staat tegenover dat hij ook de ervaring kent van veerkracht, van het weer op eigen benen kunnen staan.

De kijk van een ervaringsdeskundige

Een zorgverlener in de jeugdzorg die zelf als kind met jeugdzorg te maken heeft gehad, heeft oog voor andere dingen in het gesprek met een kind. De zorgverlener weet uit eigen ervaring dat het kind vooral de boodschap meekrijgt van haar ouders jeugdzorg zo veel mogelijk buiten de deur te houden. Maar zij weet ook dat door als kind naar haar ouders geluisterd te hebben, de situatie er niet beter op werd. Dankzij deze ervaring snapt de zorgverlener het gedrag van het kind beter. Bovendien kan zij deze belangrijke informatie delen met haar collega’s.

De impact van kijken naar wat wél kan

Kijken naar wat iemand wel kan in plaats van naar wat iemand niet kan, is inmiddels een breed gedragen manier van kijken in de samenleving. Marjo ziet de positieve effecten van deze krachtgerichte benadering in de herstelondersteunende zorg. “Cliënten komen meer in hun eigen kracht en behalen betere resultaten. Ze nemen hun herstel in eigen hand, volgen een opleiding, hebben een baan, doen zinvol werk, ervaren zelfvertrouwen. Het verschil in de persoonlijke, professionele en maatschappelijke positie van BGE-studenten tussen instroom en uitstroom is groot. Voordat ze met de opleiding beginnen, is er vaak sprake van begeleid worden en geen werk hebben, terwijl er na de opleiding meestal werk gevonden wordt waarin ze als BGE-er anderen begeleiden. En in situaties waar betaald werk niet mogelijk is, zijn er altijd andere oplossingen te bedenken. De praktijk laat zien dat herstelondersteunende zorg de kans op een zelfstandig leven vergroot. Als iemand weet hoe met een chronische ziekte of psychische ongemakken om te gaan en weet waar eigen krachten en mogelijkheden liggen, kan iemand als ieder ander een zinvol leven hebben en ertoe doen.”

Bron: PAO.nl